مرکز دانش صنعت تاسیسات

معرفی شرکتهای خدمات انرژی ESCO 

شرکت خدمات انرژی (Energy Service Company) شرکتی از نوع خدمات مهندسی که در کلیه بخش‌های مصرف کننده انرژی، طرح‌های مرتبط با بهبود کارآیی انرژی را طراحی،اجرا و تأمین مالی می‌کند و با تضمین حصول سطح مشخصی از کارآیی انرژی و برعهده گرفتن مخاطرات پروژه، سهم خود را از محل صرفه‌جویی انرژی تأمین می‌کند. این بدان معناست که پرداخت پول به شرکت خدمات انرژی ESCO مستقیما وابسته به میزان انرژی صرفه‌جویی شده است. خدمات انرژی شامل ممیزی، مدیریت، تامین قطعات، و خدمات پشتیبانی نظیر گرمایش فضاها می‌شود. به عبارت دیگر شرکت‌های خدمات انرژی در مورد کاهش مصرف انرژی تضمین‏های لازم را ارائه می‌دهند و ممکن است در تامین مالی پروژه نیز مشارکت داشته باشند.

مراحل اصلی در فرآیند اجرای پروژه‌‏‏ها‏‏ی شرکت‌‏‏ها‏‏ی خدمات انرژی را می‌توان به شرح زیر بیان نمود: 

1. ممیزی انرژی با هدف سرمایه‌گذاری: ممیزی انرژی مجموعه اقداماتی است که برای شناسایی، چگونگی مقادیر و موقعیت‎‏‏ها‏‏ی مصرف انرژی در یک فعالیتیافرآیند، انجام و طی آن فرصت‎‏‏ها‏‏ و امکانات صرفه‎جویی انرژی مشخص می‏شود و مورد ارزیابی قرار می‎گیرد.

2. تعیین روش‌‏‏ها‏‏ی امکان‌پذیر برای بهینه‌سازی مصرف انرژی: پس از بررسی و مطالعه مصارف و کلیه پتانسیل‏‏‏ها‏‏ی موجود در بهینه‏سازی مصرف انرژی، روش‏‏ها‏‏ و راهکار‏‏ها‏‏ی مناسب تعیین و ارائه می‏گردد.

3. تعریف پروژه: در‏این مرحله با توجه به کارآمدی راهکار‏‏ها‏‏، پروژ‏‏ها‏‏ی مناسب با خواسته‏‏‏ ها‏‏ و منافع متقاضی جهت مدیریت انرژی تعریف می‌گردد.

4. تضمین نتایج اجرای اقدامات بهینه‌سازی: پس از تعریف پروژه با توجه به مطالعات صورت گرفته و راهکار‏‏ها‏‏ی پیشنها‏‏د شده، میزان صرفه‏جویی قابل حصول تضمین می‌گردد.

5. بررسی و تضمین رعایت مقررات و استاندارد‏‏ها‏‏: رعایت استاندارد‏‏ها‏‏ و قوانین در طول اجرای پروژه بررسی و کنترل می‌شود.

6. تهیه تجهیزات و نصب آن‏‏ها‏‏: تجهیزات مناسب اندازه‌گیری و یا مورد نیاز جهت کاهش مصرف (از جمله دستگاه‏‏ها‏‏ی کاهنده و یا تجهیزات کم مصرف جهت جایگزینی و غیره)تهیه و نصب می‌شود.

7. مدیریت پروژه: در طول پروژه تمامی ارکان از جمله نیروی انسانی اجرای پروژه، آمار تولید، میزان مصارف، وضعیت دستگاه‏‏ها‏‏، زمان پیشرفت کار و غیره کنترل می‌شود.

8. تعمیر و نگهداری تجهیزات در طول مدت قرارداد: در طول مدت قرارداد چنانچه تجهیزی نیاز به تعمیر و یا تنظیم داشته باشد شرکت موظف به بررسی و رفع اشکالات احتمالی آن خواهد بود. علاوه بر این شرکت خدمات انرژی متعهد می‌شود در طول قرارداد، آموزش‏‏ها‏‏ی لازم را به تیم نگهداری بدهد تا پس از اتمام قرارداد بتواند نگهداری کل تجهیزات را در دست بگیرند.

9. اندازه‌گیری میزان صرفه‌جویی بطور پیوسته: میزان صرفه‌جویی به طور پیوسته کنترل و اندازه‌گیری می‌شود.

10. تامین منابع مالی: تامین منابع مالی و سرمایه گذاری جهت اجرای پروژه با توجه به نوع قرارداد میان متقاضی و شرکت به طور معمول توسط خود شرکت، اخذ وام از شخص ثالث و یا توسط کارفرما انجام می‌شود.



تامین مالی چنین پروژه‌هایی یا از محل دارایی‌های داخلی شرکت خدمات انرژیESCO (تامین مالی به وسیله شرکت خدمات انرژی) و یا به وسیله مشتری و با پشتوانه صرفه‌جویی‏ های انجام شده بعد از انجام پروژه (تامین مالی توسط کاربر نهایی/مشتری)انجام می‌گیرد. روش دیگر، تامین مالی به وسیله عامل سوم است (TPF) که در آن منابع مالی و اعتباری به وسیله بانک یا موسسات اعتباری به شرکت ESCO و یا به مشتری ارائه می‌شود. در روش تامین مالی خارج از ترازنامه یا تامین مالی غیر تخصیصی، تامین‌کنندگان مالی در طول پروژه مالک تجهیزات هستند. این امر برای مشتریان خصوصی و دولتی بسیار مفید است چرا که دیون آن‌هابه عنوان هزینه‏ های عملیاتی در نظر گرفته می‌شوند لذا امتیاز استقراض آنها کاهش نمی‌یابد.

مدل‏های متعددی برای قراردادهای مبتنی بر عملکرد وجود دارد: در یک نوع، مدل بین صرفه‏ جویی‏ های مشترک و ضمانت شده تفاوت قائل می‌شود. در مدل اشتراک صرفه‏ جویی‏ها، منافع حاصل از صرفه‏ جویی با درصد مشخصی برای مدت زمان مشخصی بین شرکت خدمات انرژی و مشتری تقسیم می‌شود و شرکت خدمات انرژی ESCO کاهش معینی در هزینه‌های انرژی را تضمین می‌کند. در مدل صرفه‏ جویی تضمین شده، شرکت خدمات انرژی کاهش مشخصی در میزان مصرف انرژی را تضمین می‏نماید. در این مدل شرکت اسکو ریسک اجرای پروژه را بر عهده می گیرد اما تامین مالی برعهده مشتری قرار می‏گیرد (از محل دارایی‌های شخصی یا استقراض). بنابراین این مدل بر مبنای تامین مالی توسط کاربر نهایی یا عامل ثالث طراحی شده است. در این روش نرخ بهره بسیار پایین‏تر بوده و امکان سرمایه ‏گذاری بیشتر فراهم می‌شود اما در مدل اشتراک صرفه‏ جویی شرکت خدمات انرژی متقبل ریسک‏های مالی نیز می‌گردد.

- تاریخچه تشکیل شرکت های خدمات انرژی اسکو در دنیا:

شروع شركت های خدمات انرژی را مي‌توان به بحران انرژي اواخر دهه 1970 نسبت داد، يعني هنگامي‌كه سرمايه‌گذاران، راه‌هايي را براي مقابله با افزايش هزينه انرژي، گسترش دادند. يكي از مثال‌هاي اوليه، شركتي در تگزاس به‌نام Time Energy بود كه دستگاهي براي خودكارسازي كليد لامپ‌ها و ديگر تجهيزات معرفي كرد تا استفاده از انرژي را كنترل و تنظيم كند. دليل اوليه عدم فروش اين محصول در ابتدا، ترديد مشتريان در زمينه تحقق واقعي صرفه‌جويي در انرژي و پس‌انداز حاصل از آن بود. براي مقابله با اين ترديد، تصميم گرفتند تا ابتدا دستگاه‌ها را بدون دريافت پيش‌پرداخت، نصب كنند و سپس هزينه‌ها را از درصد پس‌انداز جمع شده، جبران كنند. نتيجه اين امر، پايه و اساس مدل ESCO شد. از طريق اين روند، چون پس‌اندازهاي مالي بسيار بالايي محقق شد، شركت فروش و عايدي بيشتري به‌دست آورد. اولين موج ESCO‌ها در ابتدای دهه 1970 و با آغاز بحران انرژی همراه بود. اغلب آنها شركت‌هاي مستقل كوچك و نوپا بودند. پس از پايان بحران انرژي، شركت‌هاي «اسكو» به‌دليل هزينه‌هاي پايين انرژي، تأثير مهمي بر مشتريان نداشتند. اين امر از ادامه رشد تجربه شده در اواخر دهه 1970 جلوگيري كرد. طي دهه‌هاي 1970 و 1980 اين صنعت به آهستگي توسط شركت‌هاي متخصص رشد كرد و طي دهه 1990، شركت‌هاي توليد و توزيع برق يا انرژي و شركت‌هاي ادغام شده انرژي، به بازيگران اصلي در این صنعت تبديل شدند.

با افزايش هزينه انرژي و در دسترس بودن لامپ‌هاي بازده بالا سيستم‌هاي تهويه و مديريت انرژي ساختمان،‌ پروژه‌هاي ESCO بسيار فراگيرتر شدند. همچنين، اصطلاح ESCO در ميان مشترياني كه در پي بهبود و ارتقاي سيستم ساختماني خود (كه قديمي شده و نياز به جايگزين داشتند) بودند يا براي نيروگاه‌هاي منطقه‌اي براي ساختمان شركت‌ها، بسيار شناخته شده بودند. با حذف نظارت دولت در بازار انرژي ايالات متحده در دهه 1990، شركت‌هاي خدمات انرژي افزايش يافتند. شركت‌هاي توليد و توزيع برق كه دهه‌ها از پناهگاه حقوق انحصاري با بازده سرمايه‌گذاري تضمين شده بر نيروگاه‌ها منتفع مي‌شدند، اكنون بايد وارد رقابت مي‌شدند تا براي مشتريان خود برق تأمين كنند. آنها اكنون به خدمات انرژي به عنوان خط تجاري جديدي نگاه مي‌كردند كه بايد مصرف‌كنندگان بزرگ موجود خود را حفظ كنند. همچنين، با ايجاد فرصت‌هاي جديد در زمينه تداركات بسياري از شركت‌هاي خدماتي ESCO گسترش بازار توليد، ساخت دستگاه‌هاي برق منطقه‌اي يا در نظر گرفتن امكانات توليد مشترك در پروژه‌هاي كارامد را شروع كردند. در پي فروپاشي Enron در 2001 و تغيير در تلاش‌هاي حذف نظارت دولت، بسياري از شركت‌هاي توليد و توزيع انرژي يا شركت‌هاي خدمات انرژي، يا تعطيل شده و يا به فروش رسيدند. ادغامي بزرگ در ميان شركت‌هاي مستقل باقيمانده وجود داشت. بر طبق گفته گروه صنعتي NAESCO، عايدات ESCOها در ايالات متحده طي سال 2006، با رسيدن به 6/3 ميليون‌دلار، حدود 22 درصد رشد داشت. در پيشرفتي موازي، فروشندگان بزرگ تكنولوژي، ESCOهاي مستقل و قدرتمند را خريده و از مدل ESCO به‌عنوان رگ تپنده بازاريابي و فروش استفاده كردند تا گزينه‌هاي تأمين مالي انعطاف‌پذيري براي محصولات و خدمات خود فراهم آورند.

- قوانین و مقررات شرکت های خدمات انرژی ESCO در ایران:

در همین راستا، قوانین متعددی در خصوص فعالیت شرکت های خدمات انرژی ESCO تدوین گردیده است که از آنجمله می توان به ماده 17 قانون اصلاح الگوی مصرف و ماده 134 قانون برنامه پنجم توسعه کشور اشاره نمود. دستورالعمل اجرایی تبصره 2 ماده 134 برنامه پنجم توسعه کشور در تاریخ 91/3/30 در 8 بند به تصویب هیئت وزیران رسید که متن آن در ادامه ارائه شده است.

- ماده 17 قانون اصلاح الگوی مصرف
به منظور حمایت از شرکتهای خدمات انرژی، هیأت وزیران موظف است بنا به‌پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های نفت، نیرو، امور اقتصادی و دارایی و معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، آیین‌نامه‌های لازم را به طریقی که انگیزه کافی برای تشکیل و توسعه این گونه شرکتها و خدمات مربوط به آنها در کشور به‌وجود آید، حداکثر ظرف شش‌ماه پس از تصویب این قانون به تصویب برساند. منابع مالی برای اجرای این ماده از محل ماده (73) این قانون تأمین خواهد شد. همچنین دستگاههای اجرائی موضوع ماده (4) قانون خدمات کشوری می‌توانند برای انعقاد قراردادهای صرفه‌جویی انرژی از محل صرفه‌جویی‌های حاصله، ایجاد تعهد نمایند و از محل منابع اعتباری ماده (73) و صرفه‌جویی‌های حاصله اقدام کنند.

- ماده134 قانون برنامه پنجم توسعه
به منظور اعمال صرفه‌جویی، تشویق و حمایت از مصرف‌کنندگان در راستای منطقی کردن و اصلاح الگوی مصرف انرژی و برق، حفظ ذخایر انرژی کشور و حفاظت از محیط زیست به وزارتخانه‌های نیرو، نفت و صنایع و معادن اجازه داده می‌شود براساس دستورالعملی که حداکثر تا پایان سال اول برنامه به تصویب شورای اقتصاد می‌رسد نسبت به اعمال مشوقهای مالی جهت رعایت الگوی مصرف و بهینه‌سازی مصرف انرژی، تولید محصولات کم‌مصرف و با استاندارد بالا اقدام نمایند. منابع مالی مورد نیاز اجرای این ماده از محل وجوه حاصل از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، منابع داخلی شرکتهای تابعه وزارتخانه‌های نفت، نیرو و صنایع و معادن و یا فروش نیروگاه ها و سایر دارائی ها از جمله اموال منقول و غیرمنقول، سهام و سهم‌الشرکه وزارت نیرو و سایر شرکتهای تابعه و وابسته و بنگاهها در قالب بودجه سنواتی تأمین می‌شود.

تبصره2 ماده 134 قانون برنامه پنجم توسعه:
به دستگاه های اجرائی اجازه داده می‌شود، برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی با حفظ و عدم کاهش میزان بهره‌مندی قبلی، نسبت به انعقاد قرارداد با بخشهای خصوصی و تعاونی اقدام نمایند. مبلغ قرارداد فقط از محل صرفه‌جویی ناشی از کاهش مصرف به شرح قرارداد در قالب موافقتنامه متبادله با معاونت قابل تأمین و پرداخت است. دستورالعمل این تبصره با پیشنهاد وزارتخانه‌های نیرو و نفت و معاونت نظارت راهبردی ریاست جمهوری به تصویب هیأت‌وزیران رسیده است.

دستورالعمل اجرایی تبصره 2 ماده 134 قانون برنامه پنجم توسعه کشور