مرکز دانش صنعت تاسیسات

 

 

با نگاهي اجمالي به برنامه‌هاي سوم و چهارم توسعه كشور در بخش انرژي، مي‌توان دريافت كه براي تحقق اهداف پايدار در اين بخش، اهدافي اين چنين مورد تاكيد است:

1.حفاظت از منابع و ذخاير سوخت‌هاي فسيلي به عنوان ميراث نسل‌هاي آينده؛
2.برقراري نظام توليد و عرضه و مصرف سازگار با محيط زيست؛
3.توليد و عرضه مطمئن انرژي براي تمامي مصرف كنندگان؛
4.افزايش بهره‌وري انرژي.
اهداف فوق به نوعي با بهينه‌سازي توليد و مصرف انرژي گره خورده است. بهينه‌سازي در حوزه‌هاي گوناگون انرژي، راهبردي است. بهينه‌سازي در حوزه‌هاي گوناگون انرژي، راهبردي است كه قريب به اتفاق منتقدان، آن را در مورد توجه قرار داده و بر عملياتي شدن آن تاكيد مي‌ورزند.

مصرف سوخت‌هاي فسيلي براي توليد انرژي به شيوه رايج در كشور ما، از غير قابل قبول‌ترين، ناكارآمدترين و ناپايدارترين روش‌هاي توليد و مصرف است كه با اهداف مندرج در اسناد برنامه‌هاي توسعه منافات دارد. از ديگر سو، افزايش مصرف انرژي به دليل افزايش جمعيت و افزايش سرانه مصرف، سياست‌گذاران را ناگريز ساخته است تا بهينه سازي توليد و مصرف انرژي را به عنوان يك راهبرد اصلي در نظر بگيرند و به آن بينديشند.
منظور از استفاده بهينه از انرژي، البته بهبود بهره‌وري نيز هست و اگر اين مفهوم را پذيرا باشيم، ناگريز بايد حلقه‌هاي توليد تا مصرف نهايي مورد توجه قرار گيرد. به عبارت ديگر، عرضه و تقاضاي انرژي به عنوان دو جزء تفكيك‌ناپذير اين فرايند، بايد به طور همزمان بهبود يابند تا بهره‌وري محقق شود.
آنگاه كه سياست‌گذاران از استفاده بهينه انرژي سخن مي‌گويند، نگاه‌شان عمدتاً متوجه مصرف كنندة نهايي است و اين طور القا مي‌كنند كه اگر رفتار مصرف‌كننده نهايي اصلاح شود، راهبرد بهينه‌سازي محقق شده است؛ اما اين نگاه نوعي فرافكني است، چرا كه توليد و مصرف انرژي را شامل چهار مرحلة توليد و انتقال، توزيع و مصرف است و اگر اين فرايند چهار مرحله‌اي را به دو بخش عرضه و تقاضا تقسيم كنيم، بخش عرضه شامل سه مرحله توليد، انتقال و توزيع است و اين سه مرحله، متمركز است در دست دولتمردان و مصرف كنندگان نهايي انرژي كه هيچ نقشي در مديريت آن ندارند. اين در حالي است كه بررسي‌ها نشان مي‌دهد عمده ناكارآمدي توليد و تلفات، البته در اين مرحله اتفاق مي‌افتد؛ چه تلفات انرژي تنها در مرحله انتقال به 22 درصد توليد نيروگاه‌هاي كشور مي‌رسد.
منتقدان، همچنين فرايند توليد را نيز ناكارآمد مي‌دانند و معتقد هستند كه هزينه تمام شده توليد انرژي در كشور بيش از ميانگين جهاني است و اين هزينه ناكارآمدي توليد، به مصرف كننده نيز منتقل مي‌شود.
اما در بعد تقاضا كه مصرف كنندگان نهايي را در بر مي‌گيرد، آيا مسئوليت بهينه‌سازي بر دوش مصرف‌كنندگان است؟ اين سوال شايد بي ربط به نظر برسد، اما اگر به منابع مصرف انرژي به وسيله مصرف كنندگان نهايي به خوبي نگريسته شود، باز هم درخواهيم يافت كه سهم عمده بهينه‌سازي در بعد مصرف نيز بر دوش دولت‌مردان و سياست‌گذاران است.
ذكر صرفاً يك مثال مي‌تواند اين نكته را روشن سازد؛ ميزان مصرف انرژي به وسيله مردم يا مصرف‌كنندگان نهايي، تابع استفاده از محصولات صنعتي است كه در بازار كشور توليد و عرضه مي‌شود و خانوارها بيشترين مقدار انرژي را با به كارگيري لوازم خانگي مصرف مي‌كنند. سهم انرژي مصرفي به وسيله لوازم خانگي 3 هزار مگاوات در سال است، رقمي معادل 8 درصد انرژي مصرفي در كشور و مصرف كنندگان كالاهاي خانگي در بازار ايران، خريدار محصولات توليدي داخل يا وارداتي هستند كه عمدتاً فاقد برچسب انرژي است.اما آنچه سبب شده است تا مصرف كننده به سوي استفاده از چنين محصولاتي گرايش پيدا كند، سياست‌هاي دولت براي حمايت از توليد داخلي (به هر قيمت) يا وادرات از كشورهاي خاص است. واضح است كه مصرف‌كننده از حق انتخاب كافي برخوردار نيست و مادامي كه سياست‌هاي حمايتي وجود دارد، نمي‌توان به مشاركت مصرف گنندگان براي تحقق اهداف مهمي همچون حفاظت از محيط زيست و بهره‌وري توليد و مصرف انرژي خوش بين بود.
امروزه استفاده بهينه از انرژي، نيازمند تحقق چنين پيش شرط‌هايي است:
1.بهبود مديريت در بخش عرضه انرژي شامل مراحل توليد، انتقال و توزيع؛
2.به‌سازي و بازسازي شبكه‌ها و خطوط انتقال به عنوان يكي از مهمترين مراحل تلفات انرژي؛
3.بازبيني سياست‌هاي حمايت از توليد لوازم صنعتي و خانگي با هدف سازگار سازي توليد با محيط زيست؛
4.برقراري نظام رقابتي عرضه و تقاضاي انرژي و محصوات انرژي‌بر.
تحقق اين موارد، البته پس از گذشت يكصدسال از نهضت ملي شدن صنعت نفت و در آغازين روزهاي دومين سده نفت ايران، آغاز جنبشي ديگر و دعوت از جامعه براي ايفاي نقش در نهضت نويني است به نام «استفاده بهينه از انرژي».
به اميد آن روز!

دكتر داريوش كريمي

برگرفته از:ماهنامه تازه‌هاي انرژي-شماره6-فروردين ماه 1388- ص7