مرکز دانش صنعت تاسیسات

مهندس احمد اسداللهی معاون تحقیقات و بهره‌برداری سازمان مدیریت منابع آب ایران از اصلاح الگوی مصرف آب می گوید: سیاستنامه: جناب آقای مهندس! در حال حاضر وضعیت مصرف آب در کشور چگونه است و پر مصرف ترین بخش کدام است؟

از آن جای که متوسط حجم کل آب سالانه کشور رقمی ثابت است تقاضا برای آب به علت رشد نسبتاً بالای جمعیت توسعه کشاورزی شهر نشینی و صنعت در سال های اخیر متوسط سرانه آب قابل تجدید کشور را تقلیل داده است. بطور کلی این رقم از حدود 5500 متر مکعب در سال 1340 به حدود 3400 متر مکعب در سال 1367 و حدود 2500 متر مکعب در سال 1367 و 2100 متر مکعب در سال 1376 کاهش یافته است. این میزان با توجه به روند افزایش جمعیت کشور با نرخ فعلی رشد در سال 1385 به حدود 1750 متر مکعب و در افق سال 1400 به حدود 1300 متر مکعب تنزل خواهد یافت.

سیاستنامه : دلیل اینکه چرا بیشترین مصرف منابع آب در کشور ما در بخش کشاورزی است بررسی کرده‌اید؟
امروزه به طور متوسط 15 هزار متر مکعب در هکتار آب در بخش کشاورزی کشور به مصرف می‌رسد كه این میزن بسیار زیاد است و باید به 6500 هزار متر مکعب کاهش یابد. از دلایل عمده‌ی این میزان مصرف می‌‌توان به استفاده از شیوه ای سنتی آبیاری و عدم به کارگیری صحیح از سیستم آبیاری تحت فشار اشاره کرد. روش آبیاری قطره‌ای سالیان دراز در فرانسه و در کشورهای دیگر برای آبیاری در گلخانه‌ها مورد استفاده بوده است. در ایران این روش در دهه پنجاه ابداع شد و سطوح بزرگی با لین روش آبیاری شدند ولی با مرور زان مزایا و معایب این روش مشخص شد. هزینه‌های زیاد و تکنیک‌ای نسبتاً پیشرفته این روش نمک‌ها و مواد جامد معلق در آبهای ایران از معایب آبیاری قطره ای بوده و باعث شده که کشاورزان کمتر از این روش آبیاری استفاده کنند، ولی این دلیلی نیست که روش آبیاری قطره‌ای را مطرود بدانیم و در پی رفع معایب آن باشیم. به یاد داشته باشیم با استفاده از روش آبیاری قطره‌ای نسبت به روش غرقابی می‌توانیم 5 الی 6 برابر مصرف آب را کاهش دهیم. اما عمده ترین دلیل این مازاد مصرف می تواند بی ارزش بودن آب در برخی موارد رایگان بودن آن باشد که موجب شده کشاورزان قدر این نعمت گران بها را کمتر بدانند. به نظر می‌رسد که با ساماندهی و برنامه ریزی مناسب می‌توان شاهد چشمگیر اسراف آب در بخش کشاورزی بود. برای اینکه بتوانیم حد اکثر بهره‌وری را از منابع کشور داشته باشیم، باید هر چه سریعتر در نظام مدیریتی بخش کشاورزی این مهم مد نظر قرار گیرد. دولت هم برای حمایت از بخش کشاورزی در راستای اصلح الگوی مصرفی با پشتیبانی کمک های ملی و استانی 50 درصد از هزینه آبیاری تحت فشار را که معادل یک میلیون و 400 هزار تومان است به صورت بلاعوض اختصاص می دهد 50درصد دیگر این هزینه ها توسط کشاورزان پرداخت شده و اگر این امر ممکن نباشد آنها از سوی دولت به بانک های عامل معرفی و وام دریافت می‌کند. 
سیاستنامه: وضعیت مصرف آب در سایر بخش‌های مصرفی چگونه است؟ 
در بخش شرب و شهری به طور متوسط هر فرد در شبانه روز 350 لیتر آب مصرف می‌کند در حالی که استاندارد جهانی مصرف در این بخش به 150 لیتر در شبانه روز است مقدار مصرف سرانه آب لوله‌کشی آشامیدنی در شهرهای ایران حدود 142 متر مکعب در سال است که از مصرف سرانه برخی از کشورهای اروپایی پر آب مانند اتریش (108 متر مکعب در سال) و بلژیک (105 متر مکعب در سال) بیشتر است که یکی از دلایل این امر آن است که در ایران از آب آشامیدنی تصفیه شده برای شستشو اتومبیل و حیاط و آبیاری باغچه ها و استحمام و شستن لباس و ظرف استفاده می شود. در حالی که در اکثر کشورها آب آشامیدنی از آبی که به سایر مصارف می‌رسد جاست.
سیاستنامه: چه برنامه‌هایی برای نترل مصرف آب در بخش‌های مختلف به ویژه در بخش کشاورزی می‌توان اعمال کرد؟
بازنگری بر روی دستورالعمل ها و آئین نامه های مرتبط با الگوی مصرف آب از سوی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور به هیات دولت پیشنهاد داده شده است که با توجه به نیاز کشور الگوی مصرف آب باید متغیر یابد. الگوی مصرف آب بر طبق شرایطی نظیر آب و هوا و تعداد خانوارهای ساکن در یک واحد مسکونی تعیین می شود و هم اکنون 18 تا 26 متر مکعب است که البته  بسته به نقطه جغرافیایی که در هر شهر واقع شده است متغیر می باشد. با توجه به شرایط تغییر اقلیم و وقوع خشک‌سالی در کشور مردم به تغییر الگوی مصرف اقبال نشان داده اند و با صرفه جویی که صورت داده اند تغییر الگوی مصرف آب را ایجاد کرده‌اند، اما وزارت نیرو با ابزارهایی نظیر تغییر تعرفه‌ها والگوی مصرف سعی دارند تا مصرف بی‌رویه آب را کاهش دهد با توجه به فضای خشک‌سالی‌ها در کشور یکی از مطالبات مردمی این است که کسانی که از منابع ملی نظیر آب را هدر می‌دهند مورد انتقاد قرار گرفته و جرایمی را بپردازند. 
باید همه نهادها و ارگان‌های مسئول، خود را در برابر اسراف منابع کشور مکلف بدانند و در قبال آن پاسخگو باشند. باید تلاش شود ضمن کاهش مصرف آب تولید نیز افزایش یابد و راهکار اصلاح مصرف آب در بخش مصرف آب تولید نیز افزایش یابد و راهکار اصلاح مصرف آب در بخش کشاورزی نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌هاست که این کنتورها آب را به میزان الگوی تعیین شده در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد و در صورت مصرف بیش از حد مجاز علاوه بر جلوگیری از مصرف آب از استفاده از برق نیز جلوگیری خواهد کرد. 
اصلاح الگوی مصرف تنها راه برای گذر از بحران کم آبی با توجه به مصرف بیش از حد انرژی در کشور و همچنین کاهش منابع آبی اصلاح الگوی مصرف در بخش‌های مختلف مناسب‌ترین و منطقی‌ترین راه حل برای گذر از بحران های موجود به نظر می رسد. بر اساس آمار و اطلاعات منتشره از کل اراضی 164 میلیون هکتار کشوردر حال حاضر 8/18 میلیون هکتار در چرخه تولید محصولات کشاورزی قرار دارد. از این مقدار حدود 8 میلیون هکتار به صورت آبی و حدود 3/6 میلیون هکتار به صورت دیم و بقیه به صورت آیش آبی و دیم مورد بهره‌برداری قرار دارند. در ارتباط با منابع  آب نیز از حدود 93 میلیارد متر مکعب منابع آب مصرف کشور حدود 86 میلیارد متر مکعب به حساب مصارف کشاورزی منظور می‌گردد.

برگرفته از: مجله خبر –تحلیل و تفسیر روزنامه رسالت- شماره 4- خردادماه 1388- ص 53