مرکز دانش صنعت تاسیسات

خواجه‌نصير به دليل علاقه وافرش به تحصيل، علوم رياضي و نجوم و حكمت را به طور جدي دنبال كرد و توانست سرآمد دوران شود. او علوم ديني و علوم عملي را زير نظر پدرش و منطق و حكمت را نزد خالويش باباافضل ايوبي كاشاني فرا گرفت. تحصيلات عالي خود را در نيشابور به پايان رسانيد و در آنجا به عنوان دانشمندي برجسته زبانزد خاص و عام شد. خواجه‌نصير، براي ادامه تحصيل به شهرري و از آنجا به قم رفت و پس از مدتي راهي اصفهان شد. باتوجه به اين كه در اين شهر، استاد مورد نظر خود را نيافت به عراق رفت و در آنجا علم فقه را فرا گرفته و در سال 619ه.ق، موفق به دريافت درجه اجتهاد و اجازه روايت از معين‌الدين شد.

در اينجا بود كه در درس اصول فقه علامه حلي حاضر شد و او نيز، در درس حكمت خواجه شركت كرد.خاتم فلاسفه و عقل حادي عشر، نام‌هايي است كه در مورد خواجه نصير طوسي به كار برده‌اند.
در كتاب آثار الشيعه آمده است كه خواجه نصيرالدين طوسي با سيدعلي‌بن طاووس حسيني و شيخ ميثم بن علي بحراني در مدرسه ابوالسعاده اصفهان درس خوانده است. ابن ميثم در فقه، استاد و در حكمت، شاگرد خواجه نصيرالدين طوسي بوده است.
آثار علمي و قلمي خواجه 150اثر است كه اغلب آنها به عربي نوشته شده است، از جمله مهم‌ترین آثار اصیل وی در حساب هندسه و مثلثات جوامع‌الحساب بالتخت و التراب، رساله‌الشافیه و اثر معروفش، كتاب شكل‌القطاع است كه به نوشته‌های رگیومونتانوس اثر گذارده است.
معروف‌ترین آثار نجومی وی زیج ایلخانی - كه در سال ۶۵۰ نوشته شده است - و همچنین تذكره فی علم الهیئه است. كتاب تنسوق‌نامه و كتاب‌هایی در زمینه اختربینی نیز نوشته است.
به احتمال زياد برجسته‌ترین كار طوسی در ریاضیات در زمینه مثلثات بوده است. در كشف القناع عن اسرار شكل‌القطاع، وی نخستین كسی بود كه مثلثات را بدون توسل به قضیه منلائوس یا نجوم، توسعه بخشید و هم او بود كه برای نخستین بار قضیه جیوب را، كه رویداد برجسته‌ای در تاریخ ریاضیات است به روشنی بیان كرد. در نجوم، تذكره فی علم الهیئه وی شاید
كامل‌ترین نقد بر نجوم بطلمیوسی در قرون وسطی و معرف تنها الگوی ریاضی جدید حركات سیارات است كه در نجوم قرون وسطی نوشته شده است.
این كتاب به احتمال زیاد از راه نوشته‌های منجمان بیزانسی به كوپرنیك اثر گذاشته است و همراه با كار شاگردان طوسی متضمن تمام تازه‌های نجومی كوپرنیكی است به استثنای فرضیه خورشید مركزی آن. نصیرالدین طوسی با اینكه سرو كارش بیشتر در سیاست و اجتماع بوده، روشن‌ترین راه را كه برای رسیدن به جهان جاودانی نشان می‌دهد، دیانت است. اگرچه در تمام نوشته‌های خود دم از استقلال و معرفت می‌زند؛ اما آشكارا می‌گوید دانش تنها از ایمان و دین حاصل می‌شود و حقیقت دانش را دین می‌داند كه تسلی‌بخش
جان‌ها و روان‌بخش كالبدهای افسرده است. طوسی بیشتر به عنوان منجم معروف است و رصدخانه وی یك موسسه علمی در تاریخ علم به شمار می‌رود. كتاب تنسوق‌نامه او از لحاظ موضوع فقط در مقایسه با مشابه آن یعنی كتاب بیرونی (كتاب الجماهر فی معرفت الجواهر) در درجه دوم اهمیت قرار دارد. طوسی یكی از پیشروترین فلاسفه اسلامی است كه تعلیمات مشّائی ابن سینا را پس از آن كه در طول دو سده در محاق «كلام» قرار گرفته بودند، احیا كرد. او مظهر نخستین مرحله ‌
تركیب تدریجی مكتب‌های مشّائی و اشراقی است. اخلاق ناصري وي رايج‌ترين كتاب اخلاقي بين مسلمانان هند و ايران بوده است. تجريد العقايد او در كلام مبناي الهيات اصولي شيعه دوازده امام است.
برخی از کتاب‌های مهم خواجه‌نصير
1 ـ شرح اشارت بـو علـى سینا
2 ـ قـواعد العقـایـد
3 ـ آغاز و انجام
4 ـ تحـریـر مجسطـى
5 ـ تحریر اقلیـدس
6 ـ تجـریـد المنطق
7 ـ اساس الاقتباس
8 ـ آداب البحث
9 ـ آداب المتعلمیـن
10 ـ روضه القلوب
11 ـ اثبات بقاء نفس
12 ـ تجرید الهندسه
13 ـ اثبات جوهر
14 ـ جامع الحساب
15 ـ اثبات عقل
16 ـ جام گیتى نما
17 ـ اثبات واجب الوجود
18 ـ الجبر و الاختیار
19 ـ استخراج تقویم
20 ـ خلافت نامه
21 ـ اختیارات نجوم
22 ـ رساله در کلیات طب
23 ـ ایام و لیالى
24 - علم‌المثلث
25 - الاعتقادات
26 - شرح اصول كافي
طوسي بيش از هر فرد ديگر مايه احياي علوم اسلامي بوده است.
گروهي خواجه را برهم‌زننده وحدت دو ملت عربي و اسلامي مي‌پندارند و مي‌گويند به دست او وحدت عربي در آن زمان پاشيده شد.
واقعيت اين است كه خواجه در اين باب گناهي نداشت و اگر خواجه پس از آن همه وقايع و خونريزي به داد مسلمان نرسيده بود، جهان اسلامي امروز چه وضعيتي داشت؟ در سال 672 هجري قمري نصيرالدين طوسي با جمعي از شاگردان خود به بغداد رفت كه بقاياي كتاب‌هاي تاراج‌رفته را جمع‌آوري و به مراغه بازگرداند.
دوران بازگشت به وطن خواجه در بین راه بازگشت از عراق به وطن از شهرهاى مختلف عبور کرد و به نیشابور رسید، نیشابور در آن زمان چند بار مورد هجوم قرار گرفته بود و شهر در دست مغولان بود.
خواجه بعد از نیشابور به طرف طوس زادگاه خویش ادامه مسیر داد و از آنجا خود را به قاین رساند تا بعد از سال‌ها به دیدار مادر و خواهرش موفق شود، مدتى در قاین اقامت کرده و به تقاضاى اهل شهر، امام جماعت مسجد شهر را قبول و به مسائل دینى مردم رسیدگى کرد و اطلاعاتى نیز درباره قوم مغول به دست آورد.
خواجه در سال 628 «هـ .ق»، در شهر قاین با دختر فخرالدین نقاش پیمان زناشویى بست و به این ترتیب دوره‌اى دیگر از زندگى پر فراز و نشیب خواجه آغاز شد. بعد از چند ماه سکونت در شهر قاین از طرف محتشم قهستان به نام ناصرالدین که مردى فاضل و کریم و دوست‌دار فلاسفه بود، دعوت به قلعه شد. او به اتفاق همسرش به قلعه اسماعیلیان رهسپار شد.
قلعه‌هاى اسماعیلیه بهترین و محکم‌ترین مکان در برابر حمله مغول‌ها بود.
در این مدت که خواجه نصیر در قلعه قهستان بود، بسیار مورد احترام و تکریم قرار مى‌گرفت و آزادانه به شهر قاین، رفت و آمد داشته و به امور مردم رسیدگى مي‌كرد. در همین زمان بود که به درخواست میزبان کتاب (طهاره الاعراق) ابن مسکویه را از عربى به فارسى ترجمه کرد و نام آن را اخلاق ناصرى (به نام میزبان خود) نهاد.
خواجه نصيرالدين طوسي در خدمت هلاكوخان ايلخان مغول، خواجه نصيرالدين طوسي در تمام امور كشوري و لشگري مغول براي نيل به مقاصد عاليه خود اثرگذار بوده و تا اندازه‌اي كه توانست از پيش آمدها و سختي‌هاي ناگوار كه متوجه جامعه مسلمانان مي‌شد جلوگيري ‌كرد، گاهي با سخنان علمي و زماني با گفت‌وگوهاي مختلف و اندرزهاي سياسي، مقاصد مهم اساسي خود را با دست هلاكوخان انجام مي‌داد. پيشرفتهاي علمي و نوازش فضلا و علما با دست خواجه صورت مي‌گرفت و به خاطر اين نظريات روز به روز در دربار هلاكو محبوب‌تر شده و مورد توجه خاص ايلخان مي‌شد. خواجه‌ نصيرالدين هميشه اصول مقاصد ديني را نصب‌العين خود قرار داده و تمام حركات سياسي و علمي را كه شايسته يك مرد ديني آشنا به مصالح اجتماعي و سياسي اسلامي است به كار مي‌بست.
يكي از اقدامات مهم خواجه نصيرالدين طوسي تشويق هلاكوخان به فتح بغداد و برانداختن دودمان عباسي و كشتن خليفه به دست ايلخان مغول بود.(به نقل از كتاب شرح حال رياضيدانان ايران و جهان)
تاسيس رصدخانه
محقق طوسي به اتفاق كليه مورخان آن عصر بر عقل هلاكو چيره شده و تا مي‌توانست از قدرت و تسلط او به نفع كشور خود استفاده مي‌كرد و به جهان علم و ادب و ترويج مذهب شيعه اثني عشري خدمت كرد و به نيروي اراده و تدبير خود توانست عقايد و آراي خود را به نام دلالت‌هاي‌فلكي عملي ساخته و از اوهام و خرافاتي كه مانند حسام‌الدين، منجم‌ها به نام نجوم مي‌گفتند، جلوگيري كند و در اثر نوازش‌هاي محقق طوسي، دانشمندان توانستند با فراغت بال مشغول تاليف و تصنيف و اشتغالات علمي شده و هر كدام در محيط تاريكي كه بر اثر فساد اخلاق و كشتارها و خونريزي‌هاي پراكنده، آشفته شده بودند، مشعل فروزاني شده و در تشريح فضائل بكوشند و تا اندازه‌اي از فساد اخلاق و بيدادگري جلوگيري كنند. رفتن محقق طوسي به حله براي زيارت شيخ نجم‌الدين ابوالقاسم حلي مولف كتاب شرايع الاسلام تاثير عميقي در محافل علمي اسلامي كرد و درس عبرتي بود كه تاكنون داستان آن بر سر زبان‌ها است.
از جمله اقدامات ديگر خواجه نصيرالدين طوسي كه تاريخ هيچ‌گاه آن را فراموش نخواهد كرد تاسيس رصدخانه مراغه است كه به دست او با همراهي عده‌اي از فضلا و دانشمندان بنا شده است. اين رصدخانه از مشهورترين رصدخانه‌هاي دنياي اسلام ذكر شده و آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته و تاكنون با اين همه تطورات و تغييراتي كه در جهان پديد آمده باز نام آن رصدخانه هنوز با اسم باني آن بر سر زبان‌ها است.
به دستور محقق بزرگ طوسي فخرالدين ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغي معمار معروف آن عصر ساختمان وسيع و با شكوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع كرده و محلي كه براي رصدخانه انتخاب شده بود تلي است كه در شمال غربي شهر مراغه واقع شده بود و اينك به نام رصدخانه مراغه معروف است.
براي كمك به رصدخانه علاوه بر كمك‌هاي مالي دولت اوقاف سراسر كشور نيز در اختيار خواجه گذارده شده بود كه از عشر آن جهت امر رصدخانه و خريد وسايل و اسباب و آلات و كتب استفاده مي‌كرد و در نزديكي رصدخانه، كتابخانه بزرگ و بسيار عالي ساخته شده بود كه در حدود چهارصد هزار جلد كتاب نفيس براي استفاده دانشمندان و فضلا قرار داده بود كه از بغداد و شام و بيروت و الجزاير آورده بودند.
در جوار رصدخانه هم يك سراي عالي براي خواجه و جماعت منجمان ساخته بودند و مدرسه علميه‌اي براي استفاده طلاب و دانشجويان ساخته شده بود و اين كارها مدت 13 سال به طول انجاميد، تا اينكه ايلخان هلاكوي مغولي در سال 663 درگذشت. با اين حال، خواجه تا آخرين دقايق عمر خود مواظبت و اهتمام بسيار كرد كه آن رصدخانه و كتابخانه از بين نرود و خللي در كار آنجا رخ ندهد.
بناي رصد خانه مراغه از افراط و تفريط منجمان آن دوره جلوگيري كرده و از اوهام و خرافاتي كه به نام دلالت‌هاي فلكي انتشار پيدا كرده بود و مغولان آن را دامن مي‌زدند جلوگيري كرد.
يكي از دانشمندان مشهور آمريكا به نام فانديك در يكي از تاليفات خود مي‌نويسد:‌ دانشمندان نجومي اروپا براي هر يك از كوه‌هاي كره ماه نام‌هايي از فضلاي جهان را كه خدمات شايسته‌اي به جهان علم كرده‌اند نام‌گذاري كرده‌اند، از جمله يكي از كوه‌هاي كره ماه به نام خواجه نصيرالدين طوسي نامگذاري شده است.
به هرحال عظمت روحي محقق طوسي نشاط مخصوصي در قلب فضلاي رنج ديده و آواره از وطن آن زمان ايجاد كرده و سبب شده بود كه تمام مشقات و صدمات خانمان‌سوز را در اتاق نسيان گذارده و با شوق وافري در حمايت استاد به درس و بحث در دانشگاهي كه او در مراغه و بغداد ايجاد كرده بود، اشتغال ورزيده و معضلات هر علمي را مطرح و با تبادل افكار و سعه اطلاعات استاد كل حل كنند. (سايت رشد)
وفات خواجه نصيرالدين طوسي
در سال 672 هجري قمري خواجه نصير با جمعي از شاگردان خود به بغداد رفت كه بقاياي كتاب‌هاي تاراج رفته را جمع‌آوري و به مراغه ارسال دارد اما اجل مهلتش نداد و در تاريخ 18 ذي‌الحجه سال 672 هجري قمري در بغداد دار فاني را وداع گفت و جسدش به كاظمين انتقال داده و در جوار امامين همامين مدفون شد.